Іскерлік қарым – қатынас тілі-бұл қызметтік саладағы адамдардың арасындағы байланыстарды дамытудың күрделі көпжоспарлы процесі. Оның қатысушылары ресми мәртебелерде өнер көрсетеді және мақсатқа, нақты міндеттерге қол жеткізуге бағытталған. Аталған процестің ерекше ерекшелігі регламенттелуі, яғни ұлттық және мәдени дәстүрлермен, кәсіби этикалық принциптермен анықталатын белгіленген шектеулерге бағынуы болып табылады.
Ресми байланыстың қандай да бір жағдайында» жазылмаған «және» жазылмаған » мінез-құлық нормалары белгілі. Қызметке кірудің қабылданған тәртібі мен нысаны іскерлік этикет деп аталады. Оның негізгі функциясы-адамдардың өзара түсіністігіне ықпал ететін ережелерді қалыптастыру. Екінші мәні ыңғайлылық функциясы болып табылады. Қазіргі отандық қызметтік этикеттің интернационалдық белгілері бар, себебі оның негізі 1720 жылы «Петр I» бас регламентімен » негізі қаланды, онда шетелдік идеялар алынған.
Іскерлік этикет ережелерінің екі тобын қамтиды:
— мәртебесі бойынша тең, бір ұжым мүшелерінің арасындағы қарым-қатынас саласында қолданылатын нормалар (көлденең);
— басшы мен бағынышты адамның байланыс сипатын анықтайтын нұсқаулар (тік).
Жалпы талап-жұмыс жөніндегі барлық әріптестерге, әріптестерге, жеке көзайымы мен антипатиясына қарамастан, сәлемдесу және ескерту қарым-қатынасы болып саналады.
Іскерлік өзара іс-қимылдың регламенттелуі де сөйлеуге назар аударуда. Сөйлеу этикеті мен іскерлік қарым – қатынас тілін-қоғам әзірлеген тілдік мінез-құлық нормаларын, әдептілік жағдайларды ұйымдастыруға мүмкіндік беретін үлгі дайын «формулаларды» сақтау міндетті. Бұл тұрақты құрылымдар әлеуметтік, жас, психологиялық сипаттамаларды ескере отырып таңдалады.
Өзара қарым-қатынас ретінде адамдар бір-бірімен байланыс орнатады, бірлескен қызмет, ынтымақтастық құру үшін белгілі бір ақпаратпен алмасады.
Қарым-қатынас өзара іс-қимыл ретінде орын алуы үшін, ол келесі кезеңдерден тұруы тиіс:
— Контактіні орнату (танысу). Басқа адамды түсіну, өзін басқа адамға ұсыну;
— Қарым-қатынас жағдайын бағдарлау, болып жатқан жағдайды ұғыну, кідіріске шыдамдылық;
— Қызықтыратын мәселені талқылау;
— Проблеманы шешу.
— Контактіні аяқтау (одан шығу).
Қызметтік байланыстар серіктестік бастауларда құрылуға, өзара сұраныстар мен қажеттіліктерді, іс мүдделерінен негізге алуға тиіс. Мұндай ынтымақтастық Еңбек және шығармашылық белсенділікті арттырады, өндірістің, Бизнестің технологиялық процесінің маңызды факторы болып табылады. Сондықтан бұл тақырып маған ең қызықты және маңызды болып көрінді.
Ресми-іскерлік стиль
Іскерлік қарым-қатынас тілі ресми-іскерлік стиль –басқару саласында қарым-қатынас жасауға арналған тілдің функционалдық түрі болып табылады. Тілдің функционалдық түрі деп тілдік бірліктердің жүйесі, тілдік қарым-қатынастың әлеуметтік міндеттерімен негізделген оларды таңдау және қолдану тәсілдері түсініледі.
Басқару саласындағы тілдік қарым-қатынас бірқатар спецификалық ерекшеліктерге ие. Басқару органдары мен буындары – ұйымдар, мекемелер, кәсіпорындар, лауазымды адамдар, қызметкерлер іскерлік қарым-қатынасқа қатысушылар болып табылады. Басқару қызметі процесінде кіре алатын ақпараттық байланыстардың сипаты мен мазмұны басқару органдарының иерархиясындағы ұйымның орнына, оның құзыретіне, қызметтің функционалдық мазмұнына байланысты болады. Бұл қатынастар тұрақты және құқықтық нормалармен регламенттеледі, соның салдарынан ұйымның барлық ақпараттық ағындары ұйымның қажеттіліктеріне жауап беретін және басқару органдарының сатысындағы оның орнына сәйкес келетін тұрақты мақсатты «бағдарламаланған» сипатқа ие.
Іскерлік қарым-қатынастың ерекшелігі, құжатты тікелей құрастырушы кім болғанына қарамастан, бұл, әдетте, құрылымдық бөлімшелердің мамандары мен олардың басшылары, сондай-ақ құжатты тікелей кімге жіберілгеніне қарамастан, ал бұл, әдетте, мекеме басшысы мен бөлімшелердің басшылары, ресми автор және құжат адресаты әрқашан дерлік ұйымдар болып табылады. Сондықтан, құжатқа бір тұлға – ұйым басшысы қол қойғанына қарамастан, мамандардың айтуынша, құжаттың авторы «ұжымдық субъект» болып табылады. Құжат адресаты туралы да айтуға болады.
Құжаттық қарым-қатынастың басқа маңызды сипаттамасы ақпараттың атаулылығы болып табылады. Басқару ақпараты «жалпы» (айталық, теле -, радио -, газет ақпараты және оның басқа да түрлері) ақпараты бола алмайды. Басқарушылық документвсегда бар нақты мекен-жайы, безадресных құжаттарды болмайды. Сонымен қатар, басқарушылық құжат әрдайым «тар бағытта», нақты ұйымға немесе ұйымдар тобына, лауазымды тұлғалар мен қызметкерлерге арналған. [2]
Басқарушылық ақпараттың сипатына әсер ететін іскерлік қарым-қатынастың маңызды факторы басқарушылық әрекеттер мен жағдайлардың қайталануы болып табылады. Басқару қызметі – бұл әрдайым «ережелер бойынша ойын». Осының салдары бір тілдік құралдарды пайдалану тұрақтылығына әкелетін басқарушылық ақпараттың қайталануы болып табылады.
Іскерлік қарым – қатынастың басқа сипатты ерекшелігі-ұйым шешетін міндеттер шеңберінің тақырыптық шектеулілігі, бұл мекеме функцияларының белгілі бір тұрақтылығының салдары болып табылады. Мекеменің функциялары сипаттауға, жіктеуге, регламенттеуге беріледі. Осының салдары басқарушылық құжаттар жасалатын мәселелер шеңбері ұйымның функционалдық қызметін көрсететін жеткілікті тұрақты сипатқа ие болып табылады. [3]
Айтылғанды жинақтай отырып, іскерлік қарым-қатынас шарттарынан туындайтын басқару ақпаратының келесі қасиеттерін атап өтуге болады:
— ресми мінез;
— атаулылығын;
— қайталануы;
— тақырыптық шектеулер.
Іскерлік қарым-қатынас шарттары, бұдан басқа, басқару саласында іскерлік қарым-қатынастың тиімділігін қамтамасыз ете алатын басқарушылық ақпаратқа белгілі бір талаптар қояды. Басқару ақпаратына қойылатын маңызды талаптардың бірі олардың басқару қызметінің мәнінен туындайды, оның мәні басқарушы органның басқарушы объектілерге тәртіпке келтіріп әсер ету мақсатында басқару шешімдерін қабылдау болып табылады. Шешім қабылдау басқарушылық ақпаратты алуға, өңдеуге және пайдалануға негізделген. Демек, басқару қызметінің тиімділігі шешім қабылдау үшін өзекті ақпарат, ұйымның қызметі үшін маңызды Жаңа, қажетті ақпарат қолданылған кезде ғана жеткілікті жоғары. Тек өзекті ақпаратты ала отырып, басқару органы оңтайлы басқару шешімдерін қабылдай алады. Ақпараттың өзектілігі құжаттың мазмұнымен де, оны уақтылы беру, алу, өңдеу, мүдделі бөлімшелер мен лауазымды адамдарға жеткізу арқылы қамтамасыз етіледі.
Ақпараттың өзектілігі жалпы түсінік ретінде басқарушылық ақпаратты оның құндылығы мен тиімділігі тұрғысынан сипаттайтын бірқатар басқа ұғымдармен байланысты, атап айтқанда:
— нақтылық (объективтілік));
— сендірушілік (дәлелділік);
— толықтық (ақпараттың жеткіліктілігі) және кейбір басқалар.
Шынайылық (объективтілік) талабы іскерлік хабардың істің нақты жай-күйін көрсетуі, оқиғаларға күтпеген, әділ баға беруі тиіс екенін білдіреді.
Ақпараттың сенімділігі (дәйектілігі) адресатты белгілі бір әрекеттерді жасауға (немесе жасамауға) итермелеу міндетімен және құжаттың, хаттың қаншалықты негізделетіндігіне, оның орындалуы да байланысты болады.
Толықтық талабы құжат негізді шешім қабылдау үшін қажетті барлық ақпаратты қамтуы тиіс деп болжайды. Мәселені баяндау тереңдігі құжаттың мақсаттарына байланысты: ақпараттық хатта фактілерді немесе оқиғаларды атау жеткілікті, өтініш-хатта хат мәні нақты белгіленіп, толық негізделуі тиіс. Ақпараттың жеткіліксіздігі дәлелсіз хат-хабар алмасуды туындата отырып, қосымша мәліметтерді сұрау қажеттілігін тудыруы мүмкін. [3]
Іскерлік қарым-қатынаста мен қараған басқару ақпаратының қасиеттері мен оған қойылатын талаптар сақталуға тиіс, демек, құжат тілі мен стилінде белгілі бір түрде көрсетілуі тиіс. Ресми-іскерлік стильде көп ғасырлық даму нәтижесінде оған қойылатын барлық талаптарға жауап бере отырып, басқарушылық ақпаратты неғұрлым тиімді түрде бекітуге мүмкіндік беретін тілдік құралдар мен мазмұнды білдіру тәсілдері әзірленді.
Іскерлік стильдің ерекшелігі тілдің басқа функционалдық стильдерінен (әдеби, ғылыми, ауызекі және т.б.) ерекшеленетін және оны іскерлік қарым-қатынастың қолайлы құралымен жасайтын белгілі бір стильдік ерекшеліктерде көрініс табады.
Ресми-іскерлік стильдің негізгі белгілері:
— мазмұндаманың бейтарап үні;
— баяндаудың дәлдігі мен айқындығы;
— жазбаша түсініктемелердің, қысқаша мәтін.
Мазмұндаманың бейтарап үні-ресми іскерлік қарым-қатынас нормасы. Басқарушылық ақпарат, жоғарыда атап өтілгендей, өзінің сипаты бойынша ресми болып табылады, бұл құжаттың авторы мен адресаты арасындағы қарым-қатынастардың іскерлік негізін көрсетеді, олардың жеке сипатын, олардың арасындағы белгілі бір радиостанцияның болуын көрсетеді. Бұдан басқа, іскерлік қарым-қатынасқа қатысушылар мекемелер, ұйымдар, кәсіпорындар, фирмалар атынан, яғни жеке тұлғалар емес, заңды тұлғалар атынан әрекет етеді. Құжат тілінен эмоционалдық немесе экспрессивті бояуы бар сөздер алынып тасталады (кішірейтілген және сүйкімді жұрнақтары бар, асыра сілтеу және артықшылық, арасалмасу және т.б. жұрнақтары бар сөздер). [2]