Этиопатогенез. Бұл еркек жынысты адамдардың балалық шағы мен егде жасында айтарлықтай жиі кездесетін ауру. Қуық тастары бастапқы (қуықта түзіледі) немесе ақырғы (бүйректен түскен) тастарға бөлінеді. Мынадай жағдайлар тастың түзілуіне себепші болады:
— әсіресе несептің рН-ы сілтілі болатын жағдайлар;
— қуықтағы бөгде денелер;
— қуық безінің қауіпсіз гиперплазиясы;
— қуық безінің рагы;
— қуыктың ісіктері;
— қуықтың дизертикулдары;
— қуыктың жарақаттануы және үрпінің жарақаттанудан кейін тарылуы;
— несеп жүйесінің паразиттік аурулары;
— қуықтың операциядан кейінгі жіптері;
— қуық мойнының склерозы және т.с.с.
Тастың пайда болу механизмі мен конкременттердің құрамы бүйректегіге ұқсас.
Тастар бірлі-жарым және көп тастарға, қозғалмалы және қозғалмайтын тастарға бөлінеді. Фосфаттар, оксалатгар, ураттар және аралас тастар жиі кездеседі.
Клиникалық белгілері қуықтың ауруына, дизурияга, несептің үздік-создық ағуына, гематурияға, пиурияға, несептің аз уақыт тоқтап калуына байланысты.
Қуықтың ауруы конкременттің механикалық тітіркендіруіне байланысты, ол қимылдағанда және дене еңбегін атқарғанда күшейе түседі. Зәр шығару дизурияға, ауырсыну сезімінің жыныс мүшесінін басы мен шапка карай таралуына ұласады.
Зәр шығару жиілейді, қуық мойнына сыналанып тас кіргенде зәр кенет тоқтап қалады, бұл терминалды гематурияға әкеп соқтырады. Па-рауретралды бездердің аденомасы кезінде қуық мойны тұсындағы ұлғайған вена тамырларын тастың зақымдауы профузды гематурия туғызады.
Артқы үрпіге орналасқан тастың бір бөлігі сфинктердің толық қабысуын қиындататындықтан, сондай-ақ циститтің салдарынан зәр тоқтамайтын болады. Қуық-несепағар рефлюксі және қуықтың артқы қабырғасында терең несеп жарасы түзілуіне байланысты пиелонефрит қуықтың инфекция жұққан тасын қиындата түседі.
Диагностика цистографияға (жоғары кететін, төмен түсетін), пнев-моцистографияға, цистоскопияға, қуыққа катетер енгізуге, урофлоу-метрияға негізделген.
Емдеу тасты шығарудан және оның пайда болу себептерін жоюдан тұрады. Мыналарды- қолданады: қуық ДСТЛ-ы, трансуретралды цистолитотрипсия, эндовезикалды цистолитотрипсия, цистолитостомия. Сондай-ақ тастың пайда болу себептерін жою үшін мыналарды жүргізеді:
— аденомэктомия;
— дивертикулэктомия;
— қуык мойныныңсклерозын кесу; ~ қуық ісігін алып тастау;
— қуық саңылауындағы жіпті алу және басқа емдеу әдістері. Қуықта, куық безінде, ұма мүшелерінде, үрпіде активті қабыну процесінің кездесуі цистолитотрипсия жүргізуге қарсы көрсетулер болып табылады. Олар:
— қуық ісігі;
— қуық безінің рагы;
— үрпінің зақымданудан кейінгі тарылуы;
— қуық мойнының склерозы;
— созылмалы бүйрек кызметі жеткіліксіздігінің өсуі.
Несеп шығару өзегінің тастары
Этиологиясы. Жарақаттанудан кейін үрпісі тарылған, үрпісінде терең жара мен дивертикулдар, эписпедиялар бар еркектерде пайда болады. Ақырғы тастар жоғарғы несеп жолдарынан төмен түсіп, несеп шығару өзегіне кептеліп қалады. Үрпі тастары уретрорагияны, уретритті, простатитті, уреталды терең несеп жараларын туғызады.
Клиникасы тастың көлемі мен орнына байланысты. Артқы үрпідегі тас шапты ауыртады, ауру сезімі жыныс мүшесінің басына, ұмаға, санға таралады, зәр үздік-создык ағады немесе кенет тоқтап қалады. Сыртқы сфинктер аймағында үрпі тасы кездескенде несеп тамшылап шығады да, науқас зәр шығару актісін тоқтата алмайды. Алдыңғы үрпінің тасында уретрит есебінен несептің үздік-создық жіңішке ағыны ағуы мүмкін.
Диагностнкасы үрпіні саусақпен басудан, кеңейтуден, металл катетер енгізуден, кіші жамбастың рентгенографиясынан, уретерографиядан, урофлоуметриядан тұрады.
Емдеу. Үрпінің алдыңғы бөлімінің тастарын уретралық қысқыштармен шығарады, ал ладья тәрізді ойыстан пинцетпен алады, несеп шығару өзегінің сыртқы кішкентай тесігінде болса, оны тіледі (меотомия).
Егер үрпінін артқы бөліміндегі тасты алу қиын болса, онда тасты қуыққа түртіп түсіруге тырысып, соңынан цистолитотрипсия жүргізу керек.
Үрпінің ірі тастарын операциялық жолмен шығарады — уретролитотомия.
Қуық безінің тастары
Бездің өзінің заттарында пайда болатын нағыз тастар мен үрпінің простатикалық бөлімінде, қуық безінің ацинустарында кептеліп қалатын жалған тастар (петрификаттар, кальцинаттар)кездеседі.
Бетіне фосфор қышқылының тұздары қабатталып шөгетін амилоид денешіктері нағыз тастардың негізгі ядросы болып табылады. Простатаның нағыз тастары бездің үлкен шығару өзектеріне жақын орналасып, жеке-жеке немесе шағын шоғыр түзіп жатады. Олардын көлемі 10-мм-ге дейінгі аралықта ауытқиды. Бездің паренхимасында жайыла өскен тастар оны атрофияға ұшыратуы немесе абсцестер қуысы (кисталар) түзілуіне себепші болуы мүмкін. Ірі тастар қуықты тесуі мүмкін простата абсцесі үрпіге, қуыққа немесе тік ішекке өздігінен ашылғанда осы мүшелер арасындағы терең жаралар ұзақ сақталады.
Қуық безінің жалған тастары (петрификаттар, кальциониттер) простатаның ацинустарындағы секреттерде жиналу нәтижесінде пайда болады. Осының салдарынан интерстициалды тканьдерге өтетін қан тамырлары мен нервтер қысылады. Осындай жиналуымен қатар, несептің қуық безіне рефлексі тастардың пайда болуында патогенездік рөл атқарады.
Клиникасы. Бастапқыда ауру белгісіз өтеді, бірте-бірте простатиттің асқыну белгілері пайда болады; оған жиі-жиі ауырта зәр шығару, терминалды гематурия, зәрдің тоқтамауы немесе тоқтап қалуы қосылады. Абсцесс жасауда — ауру сезімі күшейеді, дене қалтырайды, температура кетеріледі.
Диагностикасы: тығыз, ауыратын төмпешік бездер тік ішек арқылы анықталады, тастың дыбысы сезіледі. Құралмен кеңейтіп көргенде артқы үрпіден де дыбыс байқалады. Қуық безіне қосымша УЗИ жүргізеді, кіші жамбасқа рентгенография, кіші жамбас мүшелеріне простатография, компьютерлік томография жасайды.
Емдеу. Клиникалық жолмен анықталмаған тастарға емдеу жүргізілмейді. Абсцесс жасауда — іріңді жараны ашады. Простатаның ірі тастарын қуық арқылы немесе шап простатомиясы арқылы шығарады.