Күріш Жер шарының негізгі және ежелгі тағам өсімдіктерінің қатарына жатады. Егін егу алаңы бойынша ол әлемдік егін шаруашылығында (шамамен 125 млн.га) екінші орынды, ал жалпы астық жинау бойынша – бірінші орынды алады. Астрахан облысы бойынша 2010 жылы күріштің егістік алқабы 3662 гектарды (2009ж – 3536 га) құрады, жалпы түсім – 13,7 тонна (2009ж. Күріш астығы көмірсуларға, негізінен крахмалға(85-92%) бай, бірақ салыстырмалы түрде ақуызға кедей, ондағы май 1,2 %, клетчаткалар 0, 8 және күл 0, 9% құрайды.
Күріш жармасы жоғары дәмдік қасиеттерге және жеңіл қорытуға ие, соның арқасында диеталық құрал ретінде кеңінен қолданылады. Күріш сорпасы емдік қасиеттермен танымал. Тоқыма және парфюмерлік өнеркәсіптерде кеңінен қолданылатын күріш крахмалы үлкен шаруашылық құндылығы болып табылады.
Күріш сабаны-қағаз бен қатырма қағаздың жоғары сұрыптарын өндіруге арналған құнды шикізат. Ол сондай-ақ балық өнеркәсібінде, сондай-ақ үй тұрмысында қолданылатын жіптерді, арқандар мен жұдырықтарды жасау үшін кеңінен қолданылады. Жемдік құндылығы бойынша күріш сабаны бидайдан асып түседі: 100 кг-да ол 2200 г қайнатылған протеин мен 24 жемшөп бірлігінен тұрады. Күріш кебектерінде ақуыз (13,7 %), май (14 %), фосфор (фитин, лецитин) кіретін заттар бар. Олардың ішінен май сығылады, сондай-ақ төлді азықтандыру үшін қолданылады.
Жер шарының шамамен жартысы үшін күріш негізгі азық-түлік болып табылады. Күріш көбінесе егістікті су қабатымен су басумен өңделеді. Ол жылы және ылғал сүйгіш. Топырағы тұздануға бейім Астрахань облысы жағдайында күріш мелиорациялаушы дақыл болып табылады.
I Бөлім . Әдебиетке шолу:
1. Күріш өндірісінің тиімділігі сорттық егістіктің құрылымымен анықталады,ол мемлекеттік сорттық сынау деректері және өндірістік тәжірибе негізінде белгіленеді. Сорттың өзіне белгілі бір жағдайларда вегетациялап қана қоймай, сонымен қатар әртүрлі экологиялық ортаға бейімделуге, генетикалық константтыққа ие болуға және белгілі бір өнімді қалыптастыруға, сондай-ақ қолайсыз факторларға төзімділікке ие болуға, икемділік танытуға мүмкіндік беретін қасиеттер мен қасиеттер қатары болуы тиіс. Экологиялық сортты сынау күріш ЖҒЗИ-да қабылданған конкурстық сортты сынау әдістемесі бойынша жүргізілді, осы әдістеме бойынша фенологиялық бақылау жүзеге асырылды және егіннің құрылымы талданды. Олар: Боярин(7,7 т/га), Кубань (50 ц/га), Фонтан (7т/га), Лиман (10-11 т/га), Новатор (8т/га), Рапан (10-12т/га), Регул (9-10 т/га), Виола (6-7 т/га). — «Агроөнеркәсіп кешенінің инновациялық дамуының өзекті мәселелері. Студенттер мен жас ғалымдардың IV Бүкілресейлік конференциясының материалдары. 2009 жылғы 21-23 сәуір» — Краснодар өлкесінің күріш себудің малодельтовогоагроландшафтты ауданы үшін бейімделген сорттық кешенді қалыптастыру. С. А. Тешева, С. Л. Похно, Бүкілресейлік күріш ғылыми-зерттеу институты мемлекеттік ғылыми мекемесі, Краснодар қаласы, Белозерный кенті, stecheva @ mail . ru .
2. Күрішті тиімді өсіру оны өсіру технологиясын нақты сақтауға негізделеді. Өсімдік қажеттілігін оның дамуының барлық кезеңдерінде ескеру маңызды. Күріш өсімдіктерінің далалық өнуін және өміршеңдігін арттыру үшін тұқымдарды өсуді реттегіштермен және микроэлементтермен өңдеу ықпал етеді. Осылайша қолданылады: Райкат Старт, Келик Калий, Аминокат. Осылайша, күріш өсімдіктерінің өнімділігіне әсер ететін факторлардың ең көп санын ескере отырып, жылдың қалыптасқан жағдайларында сорттың салынған әлеуетін барынша іске асыруға болады. Қазірдің өзінде жекелеген шаруашылықтар технологияны сақтаған жағдайда 80-нен және тіпті 90 ц/га-нан алады. — Күрішті өсіру технологиясына кешенді көзқарас-АҚ астықтың жоғары жиынының кепілі — Агроөнеркәсіп газеті (АП) № 15-16 (2010 жылғы 26 сәуір-16 мамыр).
1.1. Күріштің морфологиялық ерекшеліктері:
Егіс күріш морфологиялық ерекшеліктері бойынша екінші топтағы нанға жатады.
Жаздық типті бір жылдық өсімдік болып табылады — к-н суланған және беттік бүркіттің жүйесі (тамырлардың негізгі массасы 25 см-ге дейін тереңдікке енеді). Астық өссе, өсімдіктің жетілуіне дейін өмір сүретін және сақталатын бір ұрық түбірі дамиды. Тамырлар (бір өсімдікке 300-ге дейін) 60см-ге дейін тереңдікке енетін, бірақ жақсы ауа таситын мата (аэренхима) бар, бұл мата жапырақтар мен сабақтарда болады, соның арқасында қоректік элементтер оңай беріледі және оттегінің қажетті концентрациясы сақталады.
Күріш сабаны, биіктігі 80-120см. Сабақтың қалыңдығы түбінен жоғарғы жағына қарай өзгереді, торап аралықтары өте қысқа болатын жерде сомин қалыңдатылған. Үлкен қалыңдық ұзындығы 3-10 см болатын орта тораптарда да сақталады. Сабақ өте бұдырлы және жиі бұталы. Өсімдікте орташа 3-5 өнімді сабақ пайда болады. Сабақтағы түйіндер саны вегетациялық кезеңнің ұзақтығына байланысты 10-нан 20-ға дейінгі шектерде өзгереді: тез пісетін сорттарда олардың аз.
Шамамен 2 / 3 түйін сабан түбінде орналасқан. Олар түйінді құрайды. Түйіндер күріш өсімдігінің аса маңызды органы, мұнда бүйірлік қашулар мен қосалқы тамырлар пайда болады,қоректік заттар жиналады.
Жапырағы — өсімдіктің ең маңызды органдарының бірі, ол ауадан көмірқышқыл газын сіңіреді және оны ассимиляциялайды, сонымен бір мезгілде ол өзі арқылы судың көп мөлшерін өткізеді — транспирациялайды. Жапырақтары сызықтық-ланцетті, қабырғалы тарамдалған, шеттері аршылған; жапырақтарының ұзындығы 35см дейін, ені – 1,5-2см, түсі жасыл, қызыл-күлгін.
Қынап-парақтың төменгі бөлігі болып табылады, ол оның шеттері бір-бірінен соң бірі кіретін торап аралығын қамтиды, оның негізі қынап сабақтарға бекітіледі. Сабақтың төменгі бөлігінде қынап қалыңдатылған жоқ, қынап жоғарғы жапырақтары сабақтарға бекітілген жерде қалыңдатылған. Бұл қалыңдау қынап түйін деп аталады.
Жапырақтың пластинасы-ұзын, сызықты, қатты шаштармен кептірілген, 5-7 бар. Орташа тарамы айқын білінетін жолақ.
Тіл табақ пластина мен қынаптың түйіскен жерінде дамиды және соңғы жалғасы болып табылады. Оның биіктігі 1 см-ге жуық кейбір пішіндерде тіл мүлдем жоқ.
Құлақшалар-бұл пластинканың бөлігі, олар оның негізінің бүйірінде орналасқан, орақ пішінді, құлақтың сыртқы дөңес жағында түктермен жабылған.
Бүйрек сабақтарының ұрығы. Негізгі және бүйірдегі бүйректер (пазушные) бар.
Гүл шоғыры-сыпырғыш, ұзындығы – 20-30см, бұтақтары көп. Бір түсті колоскалар, олардың сыпырғышында-80-200. Гүлдерде 6 тын және ұзын бау бар. Күріш-өздігінен тозаңданатын өсімдік.
Астық-үлдір, бастыру кезінде гүл және колоскалық қабыршақтары бар тұтас жолақтар түседі. 1000 дәннің массасы – 27-38г. Ұрық-астық массасының 2,5%, үлдір-17-22% құрайды. Қолайсыз ауа райы кезінде үлдірлік 35% — ға жетуі мүмкін.
Күріштің вегетациялық кезеңінің ұзақтығы сорттың биологиясына байланысты-90-165 тәулікті құрайды.
Шығулар-өсу мен дамудың бірінші фазасы. Жоғары және тұрақты егіндерді өсіру үшін оңтайлы тығыздықтың уақтылы, тату және толыққанды өскіндерін алу өте маңызды. Оған дұрыс себу нормасын белгілеу, жоғары сапалы тұқымдарды пайдалану, агротехниканы және өсу жағдайын жақсарту арқылы қол жеткізуге болады. Өсімдіктердің тығыздығы тұқымдардың далалық өсуіне байланысты. Егістік өнімділігінің 1%-ға төмендеуі астық түсімінің 1,5-2% — ға азаюына әкеп соқтыратыны анықталды.