Ұлтаралық қатынастар мәдениетінің проблемасы әр көпұлтты елдің алдында әрдайым өткір тұр, ал біздің елімізде бұл мәселе экономика проблемасына қарағанда қазір өткір тұр. «Халықтар достығы» және «толық интернационализм» деп аталатын жылдар ішінде әрбір халықта ғасырлар бойы қалыптасқан барлық ұлттық, Барлық Ең жақсысы, данышпандары басылды және бұл тек осы халыққа тән болды.
«Менің мекен жайым үй емес, көше емес,
Менің мекен — жайым-Кеңестік одақ» — үлкен елдің барлық халықтары өздерінің ұлттық сана-сезімін, өзінің ұлттық мәдениетін жоғалта отырып, өзінің ана тілін ұмыта отырып, бірегей, өзіндік әдет-ғұрыптар мен дәстүрлерді бір типті, «кеңестік топтар» деп аталатындармен ауыстыра отырып, тату-тәтті ән шырқады.
Мұның барлығы 70 жылдан астам уақыт ішінде біздің елде тұратын барлық халықтардың өз мәдениеті мен этикетінде қызықты, құнды, көп нәрсені талдап, бір-біріне жақындайтындығына ықпал етті. Әйтпесе, бұрынғы Кеңес Одағы мен қазіргі Ресей аумағында көп ыстық нүктелер болмас еді.
Көптеген онжылдықтарда кездесетін ұлттық сана тастан өсе бастаған өсімдік сияқты қарапайым формаларды қабылдай бастады. Бұл түсінікті. Өз үйі жоқ адам, Өз көшесі жоқ адам, сол әнде сияқты, яғни туған ошағы қымбат емес адам бөтен ошақты бұзады деп ойламай. Өз тамырын білмейтін, өзінің кіші отанын сүймейтін, ата-бабаларының даңқын мақтан тұтпайтын, «үйде шөп түспейді», ешқашан интернационалист болмайды, ол басқа халықтың салт-дәстүрін, мәдениетін және ұлттық сезімдерін құрметтемейді. Ал онсыз өзара түсіністік, ұлттық келісім, ұлтаралық қатынастар мәдениеті болуы мүмкін емес. Әр адамның Отаны «не пела его Ань» әнінен бастау керек, сол кезде ғана ол нағыз патриот және интернационалист болады.
«Ата-бабаларымыздың даңқын мақтан тұтуға болады ғана емес, сонымен қатар оны құрметтемеуге тиіс»,— деп жазды А. С. Пушкин. Иә, ата-бабаларымыздың даңқын мақтан ету үшін олардың тарихын, мәдениетін, өнерін, салт-дәстүрлерін білу керек.
Әрбір халық, ол аз немесе көп болсын, өзінше бірегей. Әрбір халықтың жалпы салт-дәстүрінен және адамдар арасындағы өзара қарым-қатынас нормаларынан басқа, басқа халықтардан тиімді ерекшеленетін және қандай да бір сынақтар мен азапқа қарамастан сақталып отырған өзінің ғасырлық ұлттық дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары бар. Әрбір мәдени және шынайы интеллигентті адамның міндеті, өз халқының тарихын, мәдениетін, дәстүрлерін және онымен бірге өмір сүруге және қарым-қатынас жасауға тура келетін халықтың тарихын, мәдениетін, дәстүрін зерделеу, осы халықтың бар жақсысын қабылдай білу.
Адыги терең мазмұнымен және көркемдік кемелдігімен ерекшеленетін рухани мәдениеттің тамаша ескерткіштерін құрған ата-бабаларын білуі және мақтан тұтуы тиіс.
XVIII ғ.және XIX ғ. басында халықтардың рухани өмірінде үлкен рөл атқарған халық шығармашылығының тамаша жемісі Солтүстік Кавказдың бай және өзіндік фольклоры болып табылады.
Халық өзінің батырлық эпосын жасай отырып, өз өмірін, өзінің сипаты мен рухани қоймасын монументальды эпикалық образдарда жүзеге асырды және осымен әлемдік мәдениет қазынасына өзінің қайталанбас үлесін қосты.
Кез келген халық мәдениетінің қалыптасуы мен дамуында жазба жасаудың маңызы зор, оның болуы ұлттық сана-сезімнің көрсеткіштерінің бірі болып табылады.
Адыгов (черкес) рухани мәдениеті, басқа да аса күрделі әлеуметтік жүйе сияқты, өз бастаулары мен көріністерінде алуан түрлі. Оның ғылыми пайымдауы зерттеушілік үлкен жұмысты талап етеді.
Қазіргі уақытта адығовтың рухани мәселелері бойынша көптеген мақалалар мен жинақтар бар, монографиялар жазылды және диссертациялар қорғалды. Ғалымдардың еңбектері бағыты, көлемі және сапасы бойынша ерекшеленеді.
Ұсынылған жұмыста заманауи әлеуметтік-мәдени антропологияның (этнология) қалыптасу кезеңінде қалыптасқан әдіснамалық қондырғы басым. Әлеуметтік антропологиядан айырмашылығы, әлеуметтік-мәдени антропология (этнология) үшін рухани білім алуға үлкен көңіл бөлінеді. Пайдаланылған Әдістемеде сипаттама және тарих басым. Рухани қатынастардың маңызды аспектілеріне басты назар аударылды.
Зерттеудің мақсаты: адыговтың ұлттық мәдениетімен танысу.
Міндеттер:
— Адыгей мифологиясы мен этносының ерекшеліктері мен ұлттық колоритін анықтау;;
— адыгода жазудың қалыптасу шарттарын қарастыру;
— Адыгей тілінің ерекшелігін көрсету.
Жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытынды мен әдебиеттен тұрады.
Алдыңғы дәуірдегідей, XVI — XIX ғ.бірінші жартысында адыгов арасында өте танымал болған. Ол XIX ғасырдың бірінші жартысында болды. Алғашқылардың бірі болып оны көрнекті адығ ғалымы С. Хан-Гирей сипаттаған. Эпоста ерлік пен адалдық, адамдардың бақыты үшін өмір сүруге дайын болған. Намысшыл нарты ұнайтын назарын өзіне адыгских рыцарей позднего средневековья.
«Нары» адыг эпосы әлемдік эпостың көрнекті ескерткіші болып табылады. Ол әндерді, поэмаларды (пщинатли) және аңыздар қамтиды. Эпоста 100-ден астам жеке есім бар. Басты образдар — Сатанай гуаще, Орземес, Саусырыко, Шебатнуко, Пэтэрэз, Ащемез, Тлепш.
Фольклордың кең тараған жанры ертегілер де болды. Халық ертегілерінің келесі негізгі түрлері болды: сиқырлы ертегілер, жануарлар туралы ертегілер, тұрмыстық ертегілер, Кеткен жоқ. Ең танымал сиқырлы ертегілер, қиял мен фантастика, ғажайыптар мен керемет оқиғалар болды. Ертегілер өзіне тән ерекше формада халықтың өмірін, оның көркем ойлауын бейнеледі. Сиқырлы ертегілерде отан сүйгіштік және Отанды қорғау, қанаушылармен күресу, жалпы зұлымдық күштерімен идеялары көрсетілген. Ертегілер еңбекқорлықты, адалдықты, қайырымдылықты даңқтайды. Онда халықтың даналығын қамтыған мақал-мәтелдер көп қолданылады.
Адыговтың махаббаты ертегілерді, аңыздар, новеллалар мен аңыздар пайдаланды. Ертегі-батырлық және тарихи. Хаткокошхо, Чечаноко, Кайткоко Асланбеч және т.б. туралы әңгімелер кең тараған. Шынайы Оқиғалармен қатар, ертегілерде фантастика мен Ой элементтері бар. Бұл оларды ертегілермен жақындастырады. Оларға қарағанда, адыганың аңыздары фантастиканың толық болмауына тән. Адыг аңыздықтың шынайылығына күмән келтірмеді. Адығ халықтарының шығу тегі туралы баяндайтын тарихи, топонимикалық, мифологиялық және аңыздар. Соңғысына «кабардинцы көршілес халықтармен қалай танысты»деген аңызды жатқызуға болады. Топонимикалық-географиялық атаулардың шығу тегі туралы аңыз. Тарихи аңыздар адыгов тарихының аса маңызды оқиғалары туралы айтты. Бұл аңыздық және Бзиюк шайқасы туралы аңыз. Жиі айтты сказители » адыгских кунацких, аңыз және новеллалар, аңыз (гъэсэпэтхыдэхэр). Қазіргі уақытта Черия Хахупэко, Алэ Хырцыжико, Ерстемэ Залэко туралы жаңалықтар өте танымал.
Халық музыканттары, әншілер және әншілер — джегуако (джэгуак1о) халық ауыз әдебиетін дамытуда үлкен рөл атқарды. Бірнеше жыл адыгов арасында тұрған еуропалық бақылаушы Т. Лапинский осы халық әншілері туралы жазды: «бұл патриархалдық әншілер құрметтейді және қорқады. Әрбір жақсы немесе жаман іс, батылдық және қорқақтық, пайдакүнемдік және өзін-өзі қадірлеу, Қонақжайлылық және скупость, Сұлулық пен махаббат, сондай-ақ жеңіл адамгершілік сияқты, өз білімпаздарын немесе беймәлім сатириктерді табады. Олар ескі ертегілерді, қаһармандық қылықтарды және әр түрлі ғажайып оқиғаларды жырлайды»[5,165].
Кез-келген халықтық мерекелер мен отбасылық мерекелер әндермен сүйемелденді. Адыговтың ән өнері бай және әр түрлі. Ән оның тууынан қайтыс болғанға дейін қыша сүйемелдеді. Көптеген діни топтардың әндері болды. ХІХ ғасырдың бірінші жартысында батырлық және тарихи әндер кеңінен таралған. Олар халық тарихындағы маңызды оқиғалар мен жекелеген батырлардың ерліктері туралы баяндайды. Қырым татарлары мен түрік әскерлерінің XVI-XVIII ғғ.-
рях (мысалы,» Мартин туралы ән»,»Али Қара туралы»).
Әндерде феодалдық ұятқа қарсы күресшілер ән шырқады («Айдемиркана туралы ән», «Хатх Кочас туралы ән», «тфокотле туралы ән»). ХІХ ғасырдың бірінші жартысында халықта орыс патшалығының жаулап алу саясатына қарсы күрес туралы әндер жазылған. Олардың ішінде «абадзехамға үлкен патша қалай келді», «Бжедугские всадники», «даулы шайқас», «Шехап кезіндегі шайқас туралы ән»әндері үлкен қызығушылық тудырды.
Тарихи-батырлықпен қатар, халық арасында еңбек, махаббат, үйлену тойы, бесік жыры, әзіл, балалар, тұрмыстық әндер болды.
Ежелгі адығ халқы өзіндік музыкалық аспаптар жасады. Олардың ойын тәсілдері мен техникасы ғасырлар бойы жетілдірілді. Адыгов музыкалық аспаптарына жатады: камыл (къамыл) — бойлық ашық флейтаның түрі; шикі — ысқырық бойлық флейтаның түрі; Жам (бжъэмый) — мүйізден жасалған мундштуттық үрлемелі аспап; апепшин (1эпщын) — балалайка үлгісіндегі шертпелі ішекті аспап; пшинетарко (пщынэт1аркъо) — бұрыштық арфа түріндегі шертпелі ішекті аспап; шичепщин (пщынэт1аркъо) — бұрыштық арфа түріндегі шертпелі ішекті аспап; шичепщин (пщынэт1аркъо) бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет; пшинекеб (пщынэкъэб) — виолончели түріндегі Қияқты ішекті аспап; шонтырып (шъонтырып!) — ударный мембраналық аспап барабан типті; пхачич (пхъэк1ыч) — ударный самозвучащий құралы үлгідегі трещотки.
Адыгскийден басқа, басқа халықтардан алынған, бірақ таза ұлттық құралдар болды. Бұл пшине (пщынэ) — гармоника, накыре (накъырэ)—зурна типті үрлемелі аспап.
