А. Трефилов, Кемеров облысының прокуратурасы көліктегі және кеден органдарындағы заңдардың орындалуын қадағалау бөлімінің аға прокуроры.

Темір жол көлігіндегі көптеген ұрлықтар поездар қозғалысының қауіпсіздігіне үлкен қауіп төндіреді. Соңғы уақытқа дейін темір жол құрылғылары мен бөлшектерін ұрлау түсті және қара металлургия үшін шикізат ретінде кейіннен өткізу үшін ғана жасалды.

Бірақ қазір теміржол жиынтықтауыштарын дәл осы функционалдық мақсаты бойынша пайдалану мақсатында ұрлау саны артты. Кузбасс өнеркәсібінің қарқынды дамуы, кірме жолдардың ұзындығын арттыру жағдайында өнеркәсіп кәсіпорындарының темір жол материалдарында жол салу, пайдалану және жөндеу, локомотивтер мен вагондарды жөндеу үшін қажеттілігі тепе-тең өсуде. Темір жол материалдары нарығында қалыптасқан жағдайды байытудың неғұрлым жеңіл тәсілін — материалдар мен жинақтаушыларды ұрлауды таңдаған қылмыскерлер пайдаланады.

Көптеген жағдайларда қылмыстық қол сұғушылықтар жылжымалы құрам тораптарын (бірінші кезекте тежегіш жабдығының бөлшектері мен құрылғылары), жолдың жоғарғы құрылысының материалдарын, СОБ және байланыс құралдарын, энергиямен жабдықтау құрылғыларын иеленуге бағытталған.

Соңғы он жыл ішінде Көліктегі Кузбасс ІІБ жедел қызмет көрсету учаскесі бойынша аталған объектілерге қылмыстық қол сұғушылықтар саны жылына 400-ден 800-ге дейін жетті. 2004 жылы қаралып отырған санаттағы 423 қылмыс тіркелді, олар 3 млн. 740 мың рубльге залал келтірді.

Қозғалыс қауіпсіздігіне тікелей әсер ететін қылмыстар санының артуы алаңдаушылық туғызады. Қолданыстағы қатынас жолдарынан темір жол бөлшектерін ұрлаудың өсуі байқалды.

Мәселен, 2003 жылдың маусым — қыркүйек айларында мыс — Қимақ стансаларының темір жол аралығында оқшаулағыш түйіскен жерлерінде «АпАТэК» жапсырмаларының ұрлануының 4 фактісі тіркелді, олар рельстік жолтабанның үзілуіне алып келді және жылжымалы құрамның түсу қаупін тудырды. Сол жылдың желтоқсанында Зеньково-Спиченково аралығының 352 шақырымында осындай жағдай тіркелген. Жол қызметінің қызметкерлері қабылдаған шұғыл шаралар нәтижесінде ғана пойыздардың құлауынан құтыла алды. Өткен жылы жолдың жоғарғы құрылысын жабдықтаудың 39 фактісі тіркелді.

Жақында қылмыстық қол сұғушылықтың негізгі пәндеріне жүктер қайта қосылды: 2004 жылы 336 қылмыс тіркелді. Осы санаттағы қылмыстардың өсуі 2003 жылмен салыстырғанда 9% құрады. Соңғы жылдары алғаш рет көлік милициясы тіркеген қылмыстар санының 17% — дан астамын жымқырды. Бұл тек ресми статистика. Практика аталған қылмыстардың жоғары латенттілігін көрсетеді. Жүк алушылардың наразылығының болмауына байланысты құқық қорғау органдарының назарынан тыс көп жүк ұрлығы қалып отыр.

Темір жол көлігінің жылжымалы құрамынан жүктерді ұрлау иесі мен тасымалдаушыға мүліктік залал келтіруден басқа да қозғалыс қауіпсіздігіне қатер төндіреді. Сонымен, 2004 жылғы 12 желтоқсанда Новокузнецк — жолаушылар поезының бас жолынан жөнелту кезінде соңғы төрт вагон ағытылды. Новокузнецкий ЛОВДТ милиционерлері ізін суытпай 9-сынып оқушысы Т. және бұрын сотты болған, еш жерде жұмыс істемейтін Г. және Р. есімді азаматты ұстады, олар құрам вагондарын ажыратып, олардан шойын құймаларын ұрлауға тырысты.

Ленинск-Кузнецкий қаласының шегінде орналасқан Байқаим станциясында қолайсыз жағдай қалыптасты. Станцияға металы бар поездар келгеннен кейін жергілікті тұрғындар, соның ішінде жасөспірімдер ұрлау мақсатында жылжымалы құрамға алынады, олардан металдан жасалған бұйымдарды тікелей темір жолдарға тастайды. Машинистерден, оның ішінде жолаушылар поездарынан темір жол габаритінде бөгде заттардың болуы туралы хабарламалар жүйелі түрде келіп түседі.

Көліктегі қылмыстардың жоғары қоғамдық қауіптілігін ескере отырып, облыс прокуратурасы Көліктегі Кузбасс ІІБ-мен, Батыс-Сібір темір жолының Кузбас бөлімшесімен бірлесіп темір жол көлігінің қауіпсіз жұмысына заңсыз араласудың алдын алу және жолын кесу бойынша іс-шаралар жүргізуде. Алайда, құқық қорғау органдарының осы бағыттағы тиімді жұмысының жеткіліксіз себептерінің бірі — қылмыстық заңнаманың жетілдірілмеуі деп пайымдаймыз.

Өкінішке орай, соңғы жылдары заңнамалық және атқарушы билік органдары тіршілікті қамтамасыз етудің аса маңызды объектілерінің қорғалуын күшейту мақсатында қабылдаған нормативтік актілердің едәуір көлемі теміржол, әуе және су көлігінің қауіпсіз жұмысын бұзғаны үшін жауапкершілікті күшейтудің орнына оны ақталмаған жұмсартуға алып келді.

Осылайша, рельс жолтабанының оқшаулағыш түйіспесінен жапсырманы ұрлап кеткен және бірнеше жүздеген жолаушылар поезының апатқа ұшырауына мүмкіндік жасаған адамның әрекеті бойынша сараланады. Ал жапсырма құны бір ең төменгі жалақы мөлшерінен кем болған кезде (720 руб.) мұндай әрекеттер қылмыстық жауаптылыққа әкеп соқпайды.

Ауыр зардаптар болмаған және залал келтірілген жағдайда көлік құралдарын, қатынас жолдарын, сигнал беру және байланыс құралдарын ұрлау нәтижесінде бүлдіру немесе жарамсыз күйге келтіру қылмыстық жазаланатын әрекет болып табылмайды.

Қолданыстағы қылмыстық заң бөтен мүлікті бүлдіргені және жойғаны үшін қылмыстық жауапкершілікті көздейтін қылмыстардың бірнеше құрамын қамтиды.

Мәселен, ҚК-нің 167-бабының 1-бөлігінің диспозициясы бөтен мүлікті қасақана жою немесе бүлдіру үшін, егер бұл әрекеттер елеулі залал келтіруге әкеп соқса, қылмыстық жауаптылықты көздейді.

Кодекстің 267-бабының 1-бөлігінің диспозициясы көлік құралын, қатынас жолдарын, сигнал беру немесе байланыс құралдарын не басқа да көлік жабдықтарын бүлдіргені немесе өзге де тәсілмен пайдалануға жарамсыз жай-күйін келтіргені үшін, егер бұл әрекеттер абайсызда адамның денсаулығына ауыр зиян келтіруге немесе ірі залал келтіруге әкеп соқса, қылмыстық жауаптылықты көздейді.

215.2-баптың диспозициясы қылмыстық қол сұғушылық объектісі ретінде энергетика, электр байланысы, тұрғын үй және коммуналдық шаруашылық объектілерін немесе тіршілікті қамтамасыз ететін басқа да объектілерді анықтайды, бұл ретте өзінің қарапайым құрамында ешқандай зиянды зардаптарды көздемейді.

Сондықтан да тергеу және сот тәжірибесінде зиянкестердің темір жол құрылғыларын ұрлауға және жабдықтауға бағытталған әрекеттері ҚК 158 және 215.2-баптарында көзделген қылмыстардың жиынтығы бойынша сараланады.

Көп жағдайда мұндай тәжірибе аталған іс-әрекет түрін іс жүзінде қылмыстық сипаттан арылумен байланысты заңнаманың бос орнын толтыруға және көлік құралының, қатынас жолдарының, сигнал беру немесе байланыс құралдарының не басқа да көлік жабдықтарының бүлінгені немесе пайдалануға жарамсыз жай-күйіне өзге тәсілмен келтіргені үшін жауапкершілікті күшейтуге ұмтылумен байланысты. Алайда мұндай тәжірибе заң талаптарына қайшы келеді.

Егер қылмыс жалпы және арнайы нормалармен қарастырылған болса, онда қылмыстардың жиынтығы жоқ, ал қылмыстық жауапкершілік арнайы норма бойынша туындайды. Яғни, адамдардың темір жол көлігі объектілерін зақымдау және жарамсыз ету жөніндегі іс-әрекеттерін саралауға қатысты ҚК-нің 267-бабы ғана қолданылуы мүмкін. Бұл жағдайда ол арнайы норма болып табылады, өйткені баптың диспозициясы көлік құралының, қатынас жолдарының, сигнал беру немесе байланыс құралдарының не басқа да көлік жабдықтарының пайдалану үшін жарамсыз жай-күйін бұзу немесе өзге тәсілмен келтіру үшін жауапкершілікті тікелей көздейді.

Алайда, ҚК-нің 267-бабы іс жүзінде қолданылмайды. Бұл санаттағы істерді қозғау жағдайлары бірен-саран. Көптеген қылмыстық қол сұғушылықтар жазасыз қалады. Сонымен қатар, темір жолға миллион рубльмен есептелген материалдық шығын келтіріліп, қозғалыс қауіпсіздігіне қауіп төнеді. Бірақ көп жағдайларда 267-баптың белгілері болған кезде қылмыстық іс қозғаудан бас тарту туралы шешім қабылданады.

Бұл заң адамның денсаулығына ірі залал келтіру, ауыр зиян келтіру, бір немесе бірнеше адам қайтыс болған жағдайда осы бап бойынша жауапкершілікті қарастыруына байланысты болады. Заңның мұндай тұжырымы қаралып отырған құқық бұзушылықтарға қарсы күресуге айқын ықпал етпейді.

1996 жылғы редакциядағы Қылмыстық кодекстің жобасын әзірлеу кезінде заң шығарушы бұрын РКФСР ҚК 86-бабында көзделген қылмыстық жазаланатын әрекеттер қатарынан ақталмаған, ол қылмыстық жауапкершілікке тарту үшін қатынас жолдарын, сигнал беру және байланыс құралдарын бұзу немесе зақымдау кезінде қандай да бір салдардың міндетті туындауын көздемеген. Міндетті белгі ретінде тек ауыр зардаптардың туындау қаупі ғана қарастырылған.

Қолданыстағы ҚК қаралып отырған мәселеге қатысты кеңес және Ресей қылмыстық құқығының дәстүрлеріне қайшы келеді, темір жол, әуе және су көлігінің қауіпсіздігіне қылмыстық қол сұғушылықтың жоғары қоғамдық қауіптілігінің барлық деңгейін назарға алмайды.

Темір жол құрылыстарын, жолдарды, Көлік құралдарын зақымдау және жарамсыз ету 1922 ж.РКФСР ҚК 196, 197 — баптары бойынша мемлекеттік мүлікті қасақана бұзу немесе бүлдіру ретінде; 1926 ж. редакциядағы РКФСР ҚК 79-бабы бойынша мемлекеттік мүлікті қасақана талап ету ретінде сараланды. Қылмыстық жауаптылық ауыр зардаптардың туындауына қарамастан басталған. Ауыр зардаптардың басталуы саралау белгісі болды.

Добавить комментарий

Ваш e-mail не будет опубликован. Обязательные поля помечены *