Мораль-күрделі және бір мәнді ұғым. Дегенмен ғалымдар мораль-адамның өмір, іс — әрекет, бір-бірімен өзара қарым-қатынас туралы ойлаудың нәтижесінде пайда болған белгілі бір қағидаттар, идеалдар, мінез-құлық нормалары, адамгершілік ережелері деп шешті. «Мораль» сөзі адамгершілік, әдет-ғұрыпты білдіретін латын сөзінен пайда болды. Барлықтарыңызға адамгершілік негізгі ережелері белгілі: өзіңе қаламасаң, басқаға не істесің; үлкендерді оқы; өлтірме және ұрлама; лғалар және ішпеу; басқаға қолсұғылма. Бұл ережелер әлемнің барлық діндерінде — христиандар Киелі Киелі кітапта, мұсылмандардан қасиетті Құран кітабында, иудейлерде қасиетті Торе кітабында, ежелгі үнді, қытай нанымдарында көрініс тапты.
Күн сайын біз таңдаудың алдында тұрамыз-досыңызға көмек қолын созу немесе бұл саған қатысты емес деп көріну, үйсіз иттің жанынан өту немесе оны тамақтандыру, досыңызды түскі аспен қорлау немесе оны өзі жеу. Жиі өмір бізге оңай емес сұрақтарды қояды, оларға жауап беруге болмайды.
Моральдық таңдау кейде өте аз, жиі даусыз емес. Екі фактор бұл таңдауға әсер етеді: қоғамдық пікір және жеке наным. Адам қоғамда өмір сүреді, сондықтан ол туралы қоршаған адамдар ойлайды. Қоғамдық пікір адамның іс-әрекетіне әсер етеді, бірақ көпшілік пікірі жиі қате екенін есте сақтау керек. Сондықтан, шешім қабылдай отырып, адам ең алдымен өзінің ішкі нанымдарына, өзінің жеке борыш, әділдік түсінігіне сүйенеді. Бұл ішкі нанымдар, әйтпесе, ар-ождан бізді бақылайды. Бұл ең қатаң бақылаушы, одан жасырынуға болмайды,ең алдымен біз оған жауап береміз.
Ресейдегі нарықтық қатынастардың қалыптасу кезеңіндегі ұйымдардағы моральдің ерекшеліктері.
Қазіргі Ресей мемлекеті күрделі, өтпелі, даму кезеңінде. Демократиялық қайта құрулардың, нарықтық қатынастардың қалыптасуының, қоғам өмірінің рухани саласын жетілдірудің белсенді процестері жүріп жатыр.
Қоғамдық қатынастардағы өзгерістер әлеуметтік реттеушілердің, ең алдымен адам жатақханасын ретке келтірудің негізгі құралдары болып табылатын құқықтар мен моральдың рөлін қайта қарастыру қажеттігіне алып келді.
Құқық және мораль-бір-бірін өзара толықтыратын ұғымдар. Бұл реттеуіштердің тиімді өзара іс-қимылына елдегі заңдылық пен құқықтық тәртіптің жай-күйі, қоғам мен оның азаматтарының құқықтық мәдениеті мен құқықтық санасының деңгейі едәуір дәрежеде байланысты.
Қазіргі уақытта Ресейде «құндылықтарды қайта бағалау», оларды өзгермелі өмір жағдайларына бейімдеу және трансформациялау, қазіргі заманғы қоғамдық қатынастардың даму дәрежесіне сәйкес келетін жаңа адамгершілік идеалдарды жасау қиын процесі жүріп жатыр.
Бүгінде ресейлік қоғам күрделі және қарама-қайшы кезеңді бастан кешуде: моральдық нормалар мен қағидаттардың айтарлықтай әлсіреуі, әсіресе жастар арасында адамгершілік құлауы байқалады. Осы үрдістердің себептерін анықтау, оларды еңсеру жолдарын анықтау проблемасы туындайды.
Моральдың көптеген талаптары заңнамада бекітілген, бірақ оларды іске асыру тетіктері қазіргі, көп жағдайда, моральдік жағдайларда жұмыс істемейді. Мәселенің мәні декларацияланған нақты мазмұнмен толтыру болып табылады. Ресей Федерациясының Конституциясы адам құқығы және оларды игіліктің сол жүйесімен және қоғамда өтіп жатқан процестермен салыстыру.
Сондықтан қазіргі жағдайда құқық пен моральдың арақатынасы мен өзара іс-қимылы проблемасын зерттеу заң ғылымының алдыңғы жоспарына ұсынылады, өйткені ел дамуының қазіргі кезеңіне барабар қоғам өмірінің рухани саласында болып жатқан өзгерістерді түсіну Ресейдің ұзаққа созылған жүйелі дағдарыстан шығуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Құқық пен мораль проблемасы революцияға дейінгі ресейлік құқықтанушылар мен философтар (И. А. Ильин, В. С. Соловьев, Н. А.»Таран Ауданы Әкімдігінің Экономика Және Қаржы Бөлім» ММ 2014 Жылғы 27 Қараша Қарасты Ақпарат Ұсынады- Алматы: «Мектеп» баспасы, 2007. Олар, атап айтқанда, «кем дегенде адамгершілік» құқығын немесе «заңды түрде ресімделген мораль»деп қарастырды.
1917 жылғы революциядан кейін отандық заң ғылымында құқық пен мораль арасындағы қарым-қатынас мәселелеріне де жеткілікті көңіл бөлінді.
Алайда, көрсетілген жұмыстар кеңес кезеңіне жатады және, әрине, өткен уақытты, өзге шарттарды, мақсаттарды, идеалдарды көрсетеді. Онда идеологиялық стереотиптерді, апологетиктерді, «қағидаттарға», партиялық қондырғыларға адалдықты басып шығару жатыр.
Қазіргі Ресей болмысын есепке ала отырып, құқық пен моральдың өзара әрекеттесуін талдауға арналған ірі монографиялық және диссертациялық зерттеулер іс жүзінде жоқ. Сонымен қатар, құқық пен моральдың рөлі, олардың өзара іс-қимыл тетіктері жаңа Ресей шындығында түбегейлі өзгерді. Демек, мәселе шын мәнінде өңделмеген және мұқият әрі жан-жақты зерттеуді талап етеді. Бұл ресейлік қоғамды дамытудың маңызды қажеттіліктерімен байланысты.
Құқық пен моральдың өзара іс-қимылы әрдайым маңызды ғылыми және практикалық мәселе болып табылады. Ол өте қауіпті және қазіргі уақытта. Әдебиетте қазіргі заң ғылымы үшін «адамгершілік бастауларды тереңдету, демократиялық қоғамның құқықтары мен моралын жақындастыру үрдісі тән»делінген.
Мораль қоғамдық өмірдің барлық салаларында адамдар арасындағы қарым-қатынасты реттейді. Ол «вездесущий, всепроникающий сипаты». Сондықтан адамгершілік мәселе ерте тудырып, қазір тірі қызығушылық тудырады.
Моральдің жағдайы, өз кезегінде, құқықтың қалыптасуы мен қолданылуына, оның сапасы мен тиімділігіне тікелей әсер етеді. Міндет құқықтың адамгершілік негіздерін, оның беделін, жеке тұлға мен қоғам үшін құндылығын дәйекті нығайту болып табылады.
Өкінішке орай, қазіргі ресейлік құқық жоғары адамгершілік талаптарға толық сәйкес келмейді. Әрине, әлемдегі кез келген құқық, тіпті ең тамаша, моральды мінсіз іске асыру ретінде түсіндіруге болмайды. Мұндай абсолюттік үйлесім іс жүзінде жоқ және оған объективті түрде қол жеткізу мүмкін емес. Бұл құбылыстардың арасында әрқашанда белгілі бір қайшылықтар болған және бар, өйткені этикалық және заңды біріктіру қиын мәселе болды. Дегенмен, пайда болған коллизияларды еңсеру қажеттілігі әрдайым сақталады.
Қазіргі уақытта Ресей заң ғылымының табиғи құқық идеяларын тануына байланысты оң құқықтың адамгершілік құндылығы артады, объективті және субъективті құқықтың өзара іс-қимылы ерекше маңызға ие.
Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы 1948 жылғы 10 желтоқсанда бекіткен адам құқықтарының жалпыға ортақ декларациясы: «барлық адамдар өз қадір-қасиеті мен құқықтарында еркін және тең болып туады» (1-бап); «Әрбір адам өмір сүруге, бостандыққа және жеке басына қол сұғылмауға құқылы» (З-бап). Бұл құжат сондай-ақ адамдардың заң алдындағы теңдігін, әркімнің мүлікті иелену құқығын, ой, ар-ождан және дін бостандығына құқығын, Еңбек және т.б. құқықты бекітті.
Бұдан кейін құқықтық және демократиялық атаққа үміткер жекелеген мемлекеттер өздерінің Конституциялары мен заңдарында адамның негізгі құқықтары мен бостандықтарының кепілденген және бөлінбейтіндігі туралы ережелерді жариялады, олар жоғарыда айтылғандай, адамгершілік сипатқа ие.
Өткен жүзжылдықтың 80-ші жылдардың аяғында құқықты ізгілендіру, біртіндеп мойындау, ал одан әрі — жалпыға танылған демократиялық құндылықтарды бекіту, жеке тұлғаға, оның қадір-қасиетіне, қажеттілігіне, мүдделеріне құқықты бағдарлау үрдісі байқала бастады. Құқық пен жалпыадамзаттық адамгершіліктің біртіндеп жақындасуы жүріп жатыр.
Құқық тек заңды ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік-этикалық, мәдени құбылыс ретінде бағалана бастады. Постсоциалистік кезеңде оның дамуы индивидтің негізгі құқықтары мен бостандықтарының бөлінбейтіндігін, оларды қорғауды жариялайтын жаратылыстану-құқықтық доктрина принциптерінің ықпалымен өтті. Осы уақытта еліміздің демократияландыру үдерісі белсенді жүріп жатты.[[1] ]
Бұл бағытта алға үлкен қадам 1991 жылы РКФСР адамы мен азаматының құқықтары мен бостандықтары декларациясын, ал 1993 жылы — Ресей Федерациясының Конституциясын қабылдаумен жасалды.