Бар сүт фермаларын шартты түрде бес түрге бөлуге болады: байлап ұстау үшін, тасымалданатын шелектер (шағын сүт блоктары бар 100 және 200 басқа арналған сиырлар) сауу үшін; сүт өткізгішіне байлап ұстау және сауу үшін (сүт жинауға арналған жабдықтар мен сыйымдылықтарды орналастыруға арналған үлкен сүт блоктары бар 200 басқа арналған сиырлар); сауу залдарында Автоматты байлап ұстау және сауу үшін жобаланған және шелектер мен сүт өткізгіштеріне сауу үшін қайта салынған (200 немесе 400 басқа мақсаты бойынша пайдаланылмайтын); және шелек немесе сүт құбырына байлап ұстау және сауу үшін қайта салынған (сиырлар көлемі бойынша бокстардың және жемшөп үстелінің орналасуына сәйкес келеді, мақсаты бойынша пайдаланылмайтын сауу залы болады); сауу залында сауу залы бар байлаусыз боксты ұстау үшін (жобалау технологиясына сәйкес пайдаланылады).
Барлық аталған фермалар үшін олардың жабдықтары 2-3 нормативтік мерзімді өтеген, жарамсыз болып, жөндеуге жатпайды және толық ауыстыруды талап етеді. Ескірген, әсіресе сауу жабдығын одан әрі пайдалану еңбек шығындарының артуына, сүттің 40% — ға дейін жоғалуына алып келеді және ферманы рентабельді емес етеді. Сонымен қатар, күрделі жөндеуді, әдетте, үй-жай да талап етеді. Және қарапайым жабдықты ауыстыру максималды әсер бермейді. Барлық кешенді жаңғырту, мал ұстау технологиясын өзгерту, еңбекті ұйымдастыру орынды.
Республиканың сүтті мал шаруашылығының жоғары тиімділігіне қол жеткізу өндірістің сапалы жаңа технологияларымен қамтамасыз етілуі тиіс. Сүтті ағынды өндіру, жануарлардың физиологиялық жай-күйіне және өнімділік деңгейіне, технологиялығына, өнімнің жоғары сапасына байланысты сараланған азықтандыру, оны өндіруге жұмсалатын шығындарды төмендету ферма мөлшеріне және азықпен қамтамасыз ету жүйесінің түпкілікті өзгеруіне қарамастан, саланы өнеркәсіптік технологиялар базасында қарқындату негізіне алынуы тиіс.
Қазіргі уақытта сүтті мал шаруашылығында мал шаруашылығында мал шаруашылығына жұмсалатын материалдық және ақшалай қаражаттың 1/3 бөлігі пайдаланылуда және осы тұрғыда сүт өнімдері нарыққа жеткізіледі. Осы сала жұмысының тиімділігін Беларусь Республикасының азық-түлік тәуелсіздігін едәуір шамада айқындайды.
Қолда бар өндірістік әлеуетті және нарықты талдауды ескере отырып, оның ішінде республикадан тыс жерлерде сүтті мал шаруашылығы екі бағытта дамуы тиіс деп айтуға болады:
Бірінші – саланы тиімді жүргізуді, шикізат ресурстарын және экспорттық әлеуетті қалыптастыруды қамтамасыз ететін генетикалық әлеуетті барынша іске асыру есебінен жануарлардың өнімділігін одан әрі арттыру.
Екінші – сыртқы нарыққа ірі қара малдың асыл тұқымды төлін өсіру және сату.
Қазіргі жағдайда мал шаруашылығының рентабельділігін арттырудың ең нақты жолы-малдың генетикалық әлеуетін барынша пайдалану, өнімді өндіру мен қайта өңдеудің аз шығынды технологияларын қолдану.
Мал шаруашылығында, өнеркәсіпке қарағанда, шикізат (азық) соңғы өнімге қайта өңдейтін негізгі өндіріс құралы тірі тіршілік болып табылады. Осыған байланысты сүт өндіру технологиясы екі ажырамас құрамдас бөлікті қамтиды:
1. ұстау технологиясы
2. жануарларға қызмет көрсету технологиясы.
Қазіргі уақытта ірі қара малды ұстау технологиясының үш негізгі элементі (жүйе, ұстау әдісі және әдісі) және қызмет көрсету технологиясының сол сияқты элементтері белгілі.
Осы элементтердің ең маңыздысы — жануарларға қызмет көрсету принципі оларды ұстау тәсілімен тығыз байланысты. Қызмет көрсетудің жеке, топтық және ымыралы — жеке-топтық принциптері қолданылады.
Жануарларға қызмет көрсету тәсілі оларды ұстау тәсілімен тығыз байланысты және қызмет көрсету қай жерде жүргізілетіндігін — жеке үй-жайларда орналасуы мүмкін ұстау орындарында немесе арнайы қызмет көрсету бекеттерінде көрсетеді. Сондай — ақ, операцияның бір бөлігі ұстау орындарында, ал қалғандары-қызмет көрсету бекеттерінде орындалатын біріктірілген қызмет көрсету тәсілі бар.
Қызмет көрсету әдістерін шартты түрде даяшы және өзіне-өзі қызмет көрсету әдісіне бөлуге болады. Даяшы әдіс қандай да бір операцияны (мысалы, азықтандыру немесе сауу) тікелей қызмет көрсететін персоналға қолмен немесе механизмдердің көмегімен орындауды көздейді. Өзіне-өзі қызмет көрсетуді малдың өзі жүзеге асырады.
Аталған элементтердің әрқайсысы мен олардың үйлесімін таңдау әрбір нақты жағдайда ферманың көлеміне, мамандануына және көлемдік-жоспарлау шешімдеріне, өнімділік деңгейіне, жануарлардың жасына және сиырлардың физиологиялық жай-күйінің фазасына, жайылымдармен, жемдермен және төсеніштермен қамтамасыз етілуіне, кадрлардың біліктілігіне және басқа да бірқатар жағдайларға сүйене отырып анықталады.
Өз кезегінде, өндірістік процестерді механикаландырудың тәсілдері мен құралдарын таңдау малды ұстау және қызмет көрсету технологияларының талаптарын ескере отырып жүзеге асырылуы тиіс. Мысалы, егер сиырларға қызмет көрсету жеке қағидат бойынша жүргізілсе, онда жемшөп үлестіруші әрбір сиырға оның өнімділігіне, физиологиялық жай-күйінің фазасына және басқа да жеке ерекшеліктеріне сәйкес келетін азықтың осындай бөлігін беруді қамтамасыз ететін бағдарламалық мөлшерлегішпен жабдықталуы тиіс. Қызмет көрсету принципі сауу қондырғысының түрін таңдауға да әсер етеді. Жануарларды ұстау тәсілінен басқа, қи жинау және кейіннен өңдеу механизациясының тәсілі мен құралдарын таңдауға фермада қабылданған оларды ұстау әдісі де әсер етеді. Осылайша, ұстаудың төсемсіз әдісі кезінде көң шығарудың түрлі гидравликалық жүйелерін пайдалануға болады, бұл ұстаудың төсемдік әдісі кезінде жасауға болмайды. Қолданылатын төсеніштің түрі мен саны да елеулі әсер етеді.
Жоғарыда айтылғандардан, ірі қара малды ұстау мен қызмет көрсетудің көптеген әртүрлі технологиялары бар, олардың саны N элементтерден k бойынша мүмкін болатын үйлесімдер санымен, яғни N деректерінен k элементтері бойынша комбинациялар санымен анықталады, біреуі екіншісінен кем дегенде бір элементпен ерекшеленетін:
Ақ = n / k(n-k);
Осы формула бойынша есептеулер жануарларды ұстау технологияларының ғана 286 болуы мүмкін екендігін көрсетеді. Осы технологиялардың жануарларға қызмет көрсету элементтерімен, өндірістік процестерді механикаландыру тәсілдері мен құралдарымен, көлемдік-жоспарлау шешімдерімен, азықтандыру жүйелерімен және т. б. әртүрлі үйлесімдерін ескере отырып, сүт өндірудің көптеген ықтимал технологиялары бар, яғни әр нақты шаруашылық үшін жаңа, неғұрлым жетілдірілген технологияларды зерттеу және іздеу үшін кең өріс бар.
1. ҮЙ-ЖАЙЛАРҒА ЖӘНЕ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ
ЖАБДЫҚТАУ
Әрбір сүт-тауар фермасы (кешені) жабық түрдегі кәсіпорын болып табылады. Ферма (кешен) бүкіл периметрі бойынша қоршаумен және жасыл желектер жолағымен қоршалуы тиіс. Құрылыстан бос аумақты да көркейтеді және көгалдандырады. Сүт-тауар фермасының (кешенінің) аумағы тұтас дуалмен немесе биіктігі 1,6 м емес ұсақ қабатты металл тормен қоршалады және жақын тұрғын ауданнан санитариялық-қорғау аймағымен бөлінеді. Фермалар мен кешендерден санитарлық-қорғау аймақтарының көлемі СанЕжН № 10-5 РБ 2002 «кәсіпорындардың, құрылыстардың және басқа да объектілердің санитарлық жіктелуі. Санитарлық-қорғау аймақтары».
Ферманың (кешеннің) сәулет-жоспарлау және құрылыс шешімдері, негізгі өндірістік ғимараттар мен құрылыстардың орналасуы, ондағы үй-жайлардың құрамы қабылданған технологиялық процеске сәйкес келуі және қолданыстағы республикалық технологиялық жобалау нормаларының (РНСП 1-2004) талаптарына жауап беруі тиіс.
Ферма (кешен) аумағында ғимараттар мен құрылыстардың өзара орналасуы технологиялық процеске сәйкес қабылданады.
Ферманың (кешеннің) барлық ғимараттары мен құрылыстары арасындағы қашықтықты өртке қарсы алшақтықтарды қамтамасыз етуді ескере отырып технологиялық жоспарлау талаптары бойынша (жаю алаңдарын орналастыру, жер бедерін және т.б. есепке алу) қабылдайды.
Жануарларды ұстауға арналған ғимараттардың Жарық жақтарына бағдарлануы әдетте меридионалды (солтүстіктен оңтүстікке қарай бойлық осьпен) қабылданады.
Ферманың және кешеннің аумағы бір-бірінен оқшауланған аймақтарға бөлінуі тиіс:
производственная;
әкімшілік-шаруашылық;
жемдік;
қи сақтау және өңдеу.
Негізгі өндірістік және қосалқы мақсаттағы ғимараттарды ҚНжЕ 2.10.03-84 талаптарын ескере отырып, құрылыстың жинақылығын арттыру, пайдалану ыңғайлылығы, барлық коммуникациялардың ұзындығын қысқарту мақсатында блоктау ұсынылады. Өндірістік ғимараттар көң қоймаларына, компост алаңдарына, жанар-жағармай материалдары қоймаларына қатысты рельеф бойынша жоғары және жел жағынан орналасады. Серуендету алаңдары немесе серуендету-азықтық аулалар мал ұстауға арналған ғимараттың ұзына бойына немесе жеке алаңдарда орналастырылады. Жайылым-азықтық аулалардағы азықтар оларды азықпен тиеу кезінде көлік құралдары жайылым-азықтық аулаларға кірмейтіндей етіп орналастырылады.